گَزَنه ( نام علمی : Urtica dioica) گیاهی از تیره گزنه ، علفی و پایا با ساقهای منشعب است . ساقه آن راست و چهارگوش بوده و برگ های آن پوشیده از کرکهای گزندهای است. گزنه گیاهی است بسیار مفید و خود رو که همانطور که از نام ان که از فعل " گزیدن " میاید وبدلیل خارک های ریز و لطیف پرزدارش بنام گزنه نامیده می شود. کل گیاه با برگ هایی بشکل قلب بوده و دارای شیارهای شفافی برروی ساقه ای بلند و صاف که گاهی بین بیست تا سی سانتمتر و حتی تا یک مترارتفاع دارد را می پوشاند . گزنه گیاه شکیل و زیبا و قانعی است که امروزه به علت دارا بودن مواد معدنی و ویتامین های فراوان فواید و مصارف فراوانی در در زمینه تغذیه و بهداشت از نظر اقتصادی را بخود اختصاص داده و در دامداری و کشاورزی نیز مصارف زیادی برای کشاورزان و بهبود کشاورزی دارد..
گیاه گزنه
گَزَنه ( نام علمی : Urtica dioica) گیاهی از تیره گزنه ، علفی و پایا با ساقهای منشعب است . ساقه آن راست و چهارگوش بوده و برگ های آن پوشیده از کرکهای گزندهای است .
گزنه گیاهی است بسیار مفید و خود رو که همانطور که از نام ان که از فعل " گزیدن " میاید وبدلیل خارک های ریز و لطیف پرزدارش بنام گزنه نامیده می شود. کل گیاه با برگ هایی بشکل قلب بوده و دارای شیارهای شفافی برروی ساقه ای بلند و صاف که گاهی بین بیست تا سی سانتمتر و حتی تا یک مترارتفاع دارد را می پوشاند . گزنه گیاه شکیل و زیبا و قانعی است که امروزه به علت دارا بودن مواد معدنی و ویتامین های فراوان فواید و مصارف فراوانی در در زمینه تغذیه و بهداشت از نظر اقتصادی را بخود اختصاص داده و در دامداری و کشاورزی نیز مصارف زیادی برای کشاورزان و بهبود کشاورزی دارد..
این گیاه خودرو در کنار و گوشه جاده ها و محل های مخروبه یعنی اماکن سایه دار و مرطوب بشکل فراوانی می روید و نیازی به تیمار زیاد ندارد و با بذرهایی که در بخش تاج گل تولید می کند در سال های بعدی خود بخود تکثیر می شود . البته این گیاه ، گیاهی است چند ساله که دارای ریشه های زخیمی در زیر خاک است و هر سال دوباره رشد و نمو می کند.
این گیاه مصارف غذایی و دارویی بسیاری داشته و یکی دیگر از مصارف ان در بهبود کشاورزی و دفع دسته ای از آفات طبیعی و بهبود محیط زیست یعنی عنصر خاک و عدم آلودگی به مواد شیمیایی و نیز کمک به حفظ منابع ارزی داخلی است . این گیاه بعنوان یک از صد راه حل و الترناتیوی برای پژوهش گران محترم بخش کشاورزی برای دفع شته ها خالی از لطف نیست.
سودمندی گیاه گزنه در کشاورزی جهت دفع شته :
روی برگ ها و ساقه گیاه گزنه پوشیده از خارک های ریز و نرمی است که تماس پوست با ان باعث خارش و سوزش می شود. البته در برخی نوشته ها آورده شده که این تماس پوستی با گیاه گزنه برای بیماران روماتیسمی سودمند است لازمه اثبات این مطلب نیاز به پژوهش های علمی شفاف دارد که نشان دهد چه ماده ای در گزنه عامل بهبود و درمان است و آیا این مواد شفا بخش آیا واقعا در خارک های گزنه قرار دارد و یا در همه بخش های گیاه با توجه به عناصر موجود در این گیاه است ؟
از گیاه گزنه ( بدلیل همین خارک ها و مواد موجود معدنی در فرآوردهای تولید مواد آفت کش کشاورزی و باغداری در باغ و مزارع محلی امروزه بخوبی استفاده می شود). از این گیاه می توان برای زدودن آفات طبیعی در باغات و مزارع بطور مثال انواع و اقسام شته و شپش های مضری که باعث تخریب گیاه و بخصوص برگهای آن می شوند استفاده کرد. روش استفاده از گزنه بعنوان آفت کش طبیعی به این شکل است که با استفاده از دستکش ضخیمی که مانع فرو رفتن خارهای ریز گزنه در دست میشود ، بطور مثال یک کیلو گیاه گزنه رابا کل ساقه و برگ ها یکدست قیچی کرده و برای این منظور یعنی دفع آفت با مخلوط آب استقاده می شود . اگر برگ و ساقه های گیاه گزنه به پوست و دست بخورد ، خارک های ریزی که کمرنگ و نرم هستند به پوست فرو رفته و باعث سوزش و خارش و درد و کمی سر شدن محل تماس می شود و گاهی مقداری حساسیت پوستی نیز ممکن است ایجاد کند. برای جلوگیری از این امر استفاده از دستکش ضخیم توصیه می شود .
روش تهیه نسخه آفت کش ارگانیک(طبیعی ) از گیاه گزنه :
برای تهیه این آفت کش طبیعی به یک ظرف پلاستیکی درب دار مثل دبه پلاستیکی نیاز است که حتما از پلاستیک درب دار باشد وظرف فوق حتما نباید فلزی باشد.
یک کیلو گیاه گزنه خورد شده را در 10 لیتر آب درون دبه پلاستیکی ریخته و با یک چوب بلند هر دواین مواد درون دبه را بخوبی باهم مخلوط می کنیم و درب دبه پلاستیکی را می بندیم. محتوای دبه پلاستیکی ( 10 لیتر آب + 1 کیلوگیاه گزنه درشت خورد شده را ) بمدت 14 تا 20 روز بشکل دربسته نگهداری می شود و هر روز یکبار باید این مایع بوسیله یک تیرک چوبی یکبار بخوبی به هم زده شود و درب دبه دوباره بسته شود تا این مایع بخوبی درحالت گرما بحالت گندیده یعنی فعل انفعلات شیمیایی درآید. موقع بازکردن درب مایع فوق بطور حتم بوی نامطبوعی دارد که لازمه عمل شیمیایی این مایع آفت کش است و بهتر است بعلت بوی نامطبوعی در محلی دور باغ یا مزرعه نگهداری شود. هر چقدر هوا گرمتر باشد عمل فعل انفعلات شیمیایی بهتر انجام می گیرد. بعد از اتمام 14 تا 20 روز مایع آفت کش ارگانیک گزنه بشکل مایع ذلال قهوه ای درمی آید .البته این مایع آفت کش ارگانیک بسیار غلیظ است وقبل از مصرف برای گیاهان حتما باید با حجم مشخصی از آب رقیق و بعد مصرف شود.
مایع قهو ه ایی آفت کش تهیه شده از گزنه را بوسیله آبکشی صاف کرده و برای مصرف و از بین بردن شته و شپش های مضر گیاهی بشکل زیر مورد استفاده قرار می دهیم.
نحوه مصرف آفت کش ارگانیک حاصله از گیاه گزنه :
یک دهم از این مایع قهوه ای رنگ صاف شده گزنه بالا را در یک ظرف که نه دهم ازآب تشکیل شده می ریزیم یعنی بایستی مقدار آب ما همیشه نه دهم و ماده قهوه ای یک دهم باشد. بعد از اینکه نه دهم آب و یک دهم ماده قهوه ای گزنه خوب با هم مخلوط شدند حال مایع آفت کش ارگانیک آماده مصرف در باغ و مزرعه برای گیاهان است یعنی می توانیم آبپاشی را با این مایع بطور مرتب پر کرده و پای گیاهان مورد نظر بپاشیم . این مایع معمولا زیرگیاهان یعنی در محل رویش ریشه گیاهان پاشیده می شود تا خوب به خورد گیاه برود . گیاه زنده مواد موجود در این مایع رقیق شده قهوه ای گزنه را در بدنه خود جذب و باعث از بین بردن شته و شپش ها سبز، سفید و سیاه می شود.
به ازای هر یک کیلو گیاه گزنه در این مایع به مقدارنه و پنج دهم گرم ماده دفع آفات مفید موجوداست. این مایع علاوه بر دفع شته و شپش گیاهی بعنوان مایع کودی نیز برای گیاه فواید بسیاری در بردارد.
نحوه استفاده از آفت کش ارگانیک حاصله از گزنه برروی برگ های شته دار :
برای مصارف گلخانه ای و گیاهان حیاط منزل جهت دفع شته و شپش های گیاهان در یک لیتر آب یک بیستم از این مایع دفع آفت ارگانیک گزنه ریخته و با هم خوب مخلوط می شود و بعد این مایع رقیق شده را در اسپره پاشی ریخته و مستقیم زیر و روی برگ ها ، روی ساقه گیاه و محل تاج گل ها که شته ها و شپش ها به ان چسبیده اند ، پاشیده می شود تا شته و شپش ها دفع و از بین بروند .
روش تهیه نسخه کود ارگانیک از گیاه گزنه :
برای تهیه این کود ارگانیک بسیار مفید به پانصد گرم گیاه گزنه و پنج لیتر آب و یک دبه پلاستیکی درب دار نیازداریم. گیاه گزنه را درشت خورد کرده و در 5 لیتر آب درون دبه درب دار ریخته و یکبار با تیرک چوبی آن را خوب با هم مخلوط کرده و درب دبه رامحکم میبندیم و در محل گرمی در مزرعه و باغ بمدت 14 روز قرار می دهیم بماند تا فعل و انفعلات شیمیایی آن خود بخود و بخوبی انجام شود. در مدت این 14 روز هر روز یکبار در دبه را باز کرده و مایع فوق را با یک چوب بلند خوب به هم میزنیم وبعد درب دبه پلاستیکی را دوباره محکم می بندیم و بعد از 14 روز این کود بسیار غنی ارگانیک آماده مصرف است. البته این کود مایع بسیار غلیظ است وقبل از مصرف برای گیاهان حتما باید با حجم مشخصی از آب رقیق شود. بعد از اتمام 14 روز مایع فوق را با یک آب کش صاف کرده ودوباره در دبه دردار میریزیم .
جهت مصرف یک دهم از این مایع کودی ارگانیک گزنه را برداشته و در ده لیتر آب مخلوط کرده وبعد در آبپاشی ریخته و پای گیاهان یعنی روی ریشه پاشیده می شود.
با استفاده از این روش طبیعی در نیازهای محلی نیاز به سموم شیمیایی کمتر شده و بر میزان تولید میوه و سبزی افزوده می گردد.
گزنه گیاهی است بسیار مفید که معمولا بدون زحمت زیاد بشکل خودرو و انبوه اغلب در اماکن مرطوب و سایه دار در مناطق شمال ایران ، آذربایجان در بخش های کوهستانی تهران و مناطق کرج و بسیاری از شهرهای ایران به شکل خودرو می روید . این گیاه اغلب در کنار دیوارها محل های سایه دار یعنی جاهایی که زباله های ساختمانی ریخته شده و یا در کنار ساختمان های مخروب و یا زیر سایه درختان کنار جاده رشد کرده و به چشم می خورد.
کاشت و توسعه این گیاه بوسیله تکثیر ریشه ای و بذر در مزارع بسیارآسان و ساده است و علاوه بر فواید غذایی و دارویی و مصارف دامداری ، از برگ و ساقه گزنه ،این گیاه فوق العاده مفید می توان بعنوان یک آفت کش طبیعی قهوه ای رنگ که هر کشاورزی بشکل بسیار ساده قادر به تهیه آن است ، برای آب پاشی ریشه ، برگ ها و ساقه گیاهان آلوده به انواع شپشک های مضر استفاده کرد وبا این شیوه مقرون به صرفه از بسیاری هزینه ها ( بخصوص در بخش تولید محلی و یا در گلخانه )صرف نظر کرده و بااین شیوه علاوه برکمک به حفاظت از خاک از آلوده شدن به مواد شیمیایی از خسارات ناشی از اتلاف محصول های باغی و مزروعی نیز جلو گیری کرد. برای زمین های وسیع تر در استفاده از این آفت کش طبیعی نیاز به مخزن آب مجهز به آبپاش مکانیکی همراه این ماده قهوه ای است که کار آبپاشی گیاهان را در چند نوبت ساده تر سازد.
البته بدلیل همین خارک های ریز گیاه گزنه بعنوان عامل دفاعی و عدم علاقه و تماس حیوانات و انسان به این گیاه و قدرت گسترش و رشد و تطبیق گزنه با محیط طبیعی زیر برگ های و ساقه این گیاه محل زندگی بسیاری از حشرات غیر گزنده از جمله عنکبوت ها وگزنده مثل کنه ها ، هزار پا و سوسک های گیاهخوار است که برای خود لانه در لابلای ساقه های زیرین خاک لانه سازی می کنند و بعنوان مواد غذایی از برگ و گیاه مغذی گزنه براحتی تغذیه می کنند . بنا بر این موقع استفاده و قیچی کردن گیاه گزنه بخصوص از محیط های مخروبه ساختمانی و خرابه ها حتما لابلای برگ ها و بخش چتری گیاه و بذر آن بخوبی کنترل شود تا حشره های گزنده بخصوص کنه لابلای برگ ها پنهان نشده و باعث نیش زدگی و انتقال ویروس ها به بدن نشود .
با توجه به روش تکثیر مصنوعی کشاورزی گیاه گزنه ، میزان کنترل بوسیله مواد دفع آفات بهتر بوده و میتوان مانع زیست حشرات گزنده بخصوص کنه در اطراف این گیاه فوق العاده مفید شد.