مقاله کشاورزی آنلاین
ماشین های کاشت بخش اول
آیا ماشین های کاشت را می شناسید ؟؟؟ آیا می دانید ماشین های کاشت چه تاثیری در کشاورزی دارد !!! گاواهن یا خیش مهمترین و اولین وسیله ای است که در تهیه بستر به کار می رود . از گاوآهن برای بریدن ، برگردانیدن و خرد کردن کامل یا ناقص لایه ای از خاک استفاده می شود.
ماشین های کاشت بخش اول
ادوات و تجهیزات آماده سازی زمین :
گاوآهن
گاواهن یا خیش مهمترین و اولین وسیله ای است که در تهیه بستر به کار می رود . از گاوآهن برای بریدن ، برگردانیدن و خرد کردن کامل یا ناقص لایه ای از خاک استفاده می شود. از نظر ساختمان و اجزای تشکیل دهنده چهار نوع گاو آهن قابل تشخیص می باشد :
الف- گاوآهن های سوکی یا برگردان دار ( moldboard plough ) :
وسیله ای است که خاک را بطور کامل زیرورو می کند و خاک عمقی را به سطح می آورد . این دستگاه بهترین وسیله برای دفن بقایای گیاهی و باز کردن ذرات خاک از یکدیگر است. در عین حال استفاده از این گاوآهن نتایجی را در بردارد که ممکن است در بعضی شرایط مطلوب نباشد. آوردن خاک عمقی به سطح، سبب اتلاف رطوبت اعماق خاک می گردد. چنین وضعی مناسب شرایط دیمکاری و یا محدودیت دسترسی به آب آبیاری نیست. گاوآهن سوک دار، خاک را بصورت ذرات کوچکی در می آورد که در معرض فرسایش آب و باد قرار می گیرد. هزینه کار آن زیاد است. بطور کلی از این گاوآهن موقعی کاربرد دارد که نرم کردن خاک تا عمق زیادی ضروری بوده و بخواهند زمین را به فاصله کوتاهی زیر کشت ببرند. گاوآهن سوکی خاک را بطورکامل زیر و رو کرده ، خاک سطحی را به زیر و خاک عمقی رابه سطح می آورد . این دستگاه بهترین وسیله برای دفن بقایای گیاهی و بازکردن ذرات خاک از یکدیگر است .
در عین حال استفاده از گاوآهن سوکی نتایجی در بر دارد که ممکن است در بعضی شرایط مطلوب نباشند . آوردن خاک عمقی به سطح سبب اتلاف رطوبت خاک عمقی می گردد . چنین وضعی مناسب شرایط دیم کاری و یا محدودیت دسترسی به آب آبیاری نیست . بکارگیری گاوآهن سوکی در اراضی گاورو خاک را بصورت ذرات کوچکی در می آورد و خاک درمعرض فرسایش آبی و بادی قرار می گیرد . هزینه کار این نوع گاوآهن نیز زیاد است . بطورکلی از گاو آهن سوکی هنگامی استفاده می شود که نرم بودن خاک تا عمق زیادی ( که در اغلب موارد از ۳۰ سانتیمتر تجاوز نمی کند ) ضروری بوده و اختلاط کامل بقایا باخاک هدف باشد .
گاوآهن سوکی برگرداندار
ب- گاوآهن های بشقابی (disk plough) :
در خاکهای بسیار سخت ، پر از ریشه و سنگ مناسب هستند زیرا که خاصیت نچسبی ضعیف و یا خیلی ساینده دارند ولی بقایای گیاهی را بخوبی گاوآهن برگرداندار نمی پوشانند . هر واحد گاوآهن بشقابی یا دیسکی شامل صفحه ای بزرگ و کاسه ای شکل است به قطر ۵۰ تا ۹۵ سانتیمتر که در طول یک محور مرکزی می چرخد . ستونی از خاک که توسط لبه تیز بشقاب بریده می شود در سطح شیب دار بشقاب بالا رفته و ضمن این که ازهم پاشیده می شود به سمت راست گاوآهن بر می گردد . معمولاً چند واحد گاو آهن بشقابی روی یک شاسی قرار دارند و دستگاه با تراکتور کشیده می شود. چون طی حرکت در زمین و دراثر نیروی ناشی از مقاومت خاک ، بشقاب به حول محور خویش می چرخد ، گاو آهن بشقابی با سهولتی بیش از گاو آهن سوکی در خاکهای خشک ، متراکم و چمنی پیش می رود . میزان برگشت وخرد شدن خاک تابع زاویه برخورد بشقاب با خاک است و هر چه سطح بشقاب با جهت حرکت تراکتور زاویه عمودتری بسازد، برگشت خاک کاملتر خواهد بود. از این تغییر زاویه برای انجام نیمه شخم استفاده می کنند . گاو آهن های بشقابی که بطور مایل نسبت به جهت حرکت تراکتور در خاک پیش می روند به گاو آهن های بشقابی یک طرفه موسومند. کاربرد این گونه گاوآهن ها در انجام نیمه شخم است استفاده از گاو آهن بشقابی بیشتر در شرایطی توصیه می‌شود که گاوآهن برگرداندار قادر به کارکردن نباشد. این شرایط عبارتند از:
۱- خاکهای خیلی سخت و خشک که در آن گاوآهن برگرداندار به سختی نفوذ می‌کند.
۲- خاکهای چسبنده که در آن گاوآهن برگرداندار حالت خاک چسبی دارد.
۳- خاکهای بسیار ساینده، ناهموار و ریشه‌دار که عوامل فوق برای گاوآهن برگرداندار مضر است.
۴- زمین های با بقایای گیاهی خیلی زیاد و کلش‌دار
۵- نیاز به شخم عمیق‌تر ( از ۴۰ سانتی متر )
گاو آهن بشقابی
ج- گاوآهن های اسکنه ای ، قلمی یا چیزل ( chisel plough ) :
خیش در آنها بصورت مثلث و به شکل اسکنه است . زمانی که یک لایه غیرقابل نفوذ در خاک بوجود می آید از این گاوآهن استفاده می شود . عمل نیمه شخم توسط گاو آهن قلمی نیز انجام می شود . اسکنه (chisel) یا قلم پایه ای فولادی است که نوکی تیز و پاشنه ای شکل دارد . گاوآهن چیزل برعکس گاو آهن برگرداندار و بشقابی خاک را بر نمی‌گرداند. بلکه همانند گاوآهن ساده ایرانی ، تنها با نفوذ درون خاک ، آن را شکافته و شیاری در آن ایجاد می‌کند .
کاربرد
•استفاده از گاوآهن چیزل تنها در مواردی توصیه می‌شود که برگرداندن خاک ( علی رغم فواید آن ) توصیه نمی‌شود . این موارد عبارتند از:
•به منظور کنترل فرسایش خاک، نباید بقایای گیاهی را زیر خاک کرد.
•با محدود کردن تبخیر سطحی، بتوان شرایط لازم جهت نفوذ بهتر آب درون خاک و ذخیره‌سازی مناسب رطوبت درون آن را ایجاد نمود.
•توجه: با توجه به برگردان نشدن خاک توسط گاوآهن چیزل، مقاومت کششی آن در واحد عرض و در عمق معین، در حدود نصف مقاومت کششی گاوآهن برگرداندار است.
از این‌رو در صورت عدم ضروت زیر خاک کردن بقایای گیاهی، استفاده از گاوآهن چیزل اقتصادی‌تر بوده و سرعت کار با آن نیز می‌تواند بیشتر از گاوآهن برگرداندار باشد.
شکل و ابعاد پایه های فولادی بسیار متفاوت است، ولی می توان آنها را به سه اندازه بزرگ، متوسط و کوچک تقسیم نمود. نوع بزرگ آن که جهت بازکردن و شکستن لایه های فشرده شده خاک تحت الارض به کار می رود به زیر شکن (Subsoiler) موسوم است. معمولاً زیر شکن خاک را در اعماق ۴۵ تا ۷۵ سانتیمتری و گاهی بیشتر باز می کند درراس اسکنه های متوسط و کوچک بیلچه های کوچک و قابل تعویضی سوار می کنند. عرض و شکل بیلچه مورد نصب به هدف و شرایط کار بستگی دارد. مجموعه ای از اسکنه های متوسط را که روی یک شاسی سوار شده اند و در راس آن ها پاشنه های کم عرض و طویلی نصب گردیده اند، گاوآهن قلمی گویند. این نوع گاو آهن خاک را میشکافد ولی خاک و بقایای گیاهی را بطور کامل بر نمی گرداند، بلکه قسمتی از بقایا راهمراه با کلوخه های بزرگ در سطح خاک باقی میگذارد. این نحوه باز کردن خاک را نیمه شخم گویند. نیمه شخم در آیش زمستانه یا یکساله کاربرد دارد.
گاوآهن چیزل
انواع تیغه در چیزل : تیغه به نوک ساقه متصل شده و عامل اصلی شکافتن زمین می‌باشد که بر حسب نوع فرم آن، کاربرد بخصوصی خواهد داشت. تیغه پهن: پنجه‌غازی ( A تا F)، بیلچه‌ای (G) – تیغه باریک : قلمی (چیزل)
انواع مختلف بیلچه در گاوآهن قلمی برای نصب روی اسکنه های متوسط و کوچک
کولتیواتور پاشنه ای : تعدادی اسکنه کوچک را که روی یک شاسی سوار شده باشند کولتیواتور پاشنه ای گویند. بر روی کولتیواتورهای پاشنه ای می توان بیلچه های متنوعی سوار نمود. یک نوع بیلچه که عرض کمی داشته ولی طویل است برای خرد کردن کلوخه های خاک و وجین بین ردیفهای کاشت مورد استفاده قرا می گیرد.
کولتیواتور پنجه غازی : نوع دیگری بیلچه بصورت صفحه ای تقریباً افقی بر روی پاشنه سوار می شود وکولتیواتور پنچه غازی را بوجود می آورد. کولتیواتور پنچه غازی از نصب این بیلچه ها بر روی گاو آهن قلمی بوجود می آید . کولتیواتور برای از بین بردن علفهای هرز در بین ردیفهای کاشت و یا روی زمین فاقد محصول بکار می رود. معمولاً از کولتیواتورهایی که بیلچه نسبتاً عریض و تقریباً افقی دارند برای سله شکنی و وجین علفهای هرز استفاده می شود. از انواع بزرگ بیلچه (با بزرگترین فاصله دوبال در حدود ۳۰ سانتیمتر) برای ایجاد جوی و پشته های کوچک استفاده بعمل می آید.
د- گاوآهن ایرانی :
برای شخم زدن و زیر خاک کردن بذر در گذشته استفاده می شد. از معایب گاوآهن ایرانی ، عدم برگردان خاک ، عدم شخم یکسان در تمام سطوح ، عمق شخم غیر یکسان و منحرف شدن بر اثر برخورد به موانع می باشد . گاوآهن ایرانی عبارت از قطعه چوب بزرگ استوانه ای شکلی به نام کنده است که نوک تیز و شیب داری در جلو دارد . قسمت نوک تیز و شیب دار کنده را خیش گویند. خیش را بوسیله قطعه فلزی می پوشانند تا به استحکام ، دوام و راندمان گاو آهن بیافزایند.
کنده گاو آهن توسط یک محور به نام دیرک و تسمه هایی بنام یراق به قطعه چوبی به نام یوغ که روی گردن دام قرار می گیرد، متصل می شود. در روی کنده دسته ای برای هدایت گاو آهن نصب گردیده است . در انتهای دیرک و محل ارتباط یراق سوراخ هایی که به رأس آزاد دیرک نزدیک ترند وصل نمایند و درنتیجه طول موثر دیرک زیادتر شود، عمق کار گاوآهن بیشتر می گردد.
گاوآهن ایرانی خاک را زیر و رو نمی کند، بلکه خاک را می شکافد و باز می کند. گاو آهن ایرانی قادر به اختلاط بقایای گیاهی با خاک نیست و بستر مطلوبی را برای بذر بوجود نمی آورد. کلوخه های حاصل از کار این گاو آهن شرایط نامساعدی را برای سبز شدن بذر ایجاد میکنند. برای جبران چنین وضعی میزان بذر را زیاد و گاهی تا چهار برابر مقدار لازم درنظر می گیرند. کار گاو آهن ایرانی از نظر عدم زیر و روسازی خاک و باقی گذاردن بقایا روی سطح خاک مشابه گاو آهن قلمی می باشد . اما عمق کار گاوآهن ایرانی بسیار کمتر ازگاو آهن قلمی بوده که به نفوذ پذیری خاک بستگی دارد. گاوآهن ایرانی معمولاًشیارهایی به عمق ۱۰ تا ۱۵ سانتیمتر در خاک ایجاد می کند . چون فاصله دو شیار مجاور قابل کنترل نیست ، غالباً برای آن که قسمت هایی بصورت شخم نخورده باقی نماند ، دو شخم عمود بر هم می زنند . بطورکلی ، کیفیت کار گاو آهن ایرانی به مهارت کارگر و شرایط خاک بستگی دارد. بهترین نتیجه از نظر تهیه بستر بذر در وضعیت گاو رو بودن خاک بدست می آید. در زراعت سنتی، پس از دو شخم عمود بر هم توسط گاوآهن ایرانی، اقدام به بذرپاشی نموده و سپس بذر را با گاوآهنی که عمق کار آنرا کاهش داده اند با خاک اختلاط می دهند. با این حال عمق قرار گرفتن بذر در خاک قابل کنترل نیست.
شخم کاهشی یا شخم صفر: امروزه جایگزینی سیستم شخم حداقل یا زراعت بدون شخم با عملیات خاک ورزی رایج ، یکی از محورهای تحقیقات در خاکشناسی و اکولوژی گیاهان زراعی است. هدف اساسی در این روش، کاهش عملیات خاک ورزی در راستای جلوگیری از فرسایش خاک و نیز حفظ و ذخیره رطوبت بیشتر در خاک است.
شخم
در بسیاری موارد ، تهیه زمین با شخم زدن آغاز می شود. منظور از شخم زدن زیرورو کردن خاک با گاوآهن های برگردان دار و بشقابی است. نتیجه کار گاوآهن‌های قلمی ، ایجاد نیمه شخم می باشد. اگر چه برخی انواع دیسک ها نیز تا اندازه ای خاک و بقایای گیاهی را با هم مخلوط می سازند، اما عملیات ذی ربط را اصطلاحاً دیسک زدن می گویند. در صورتی که شخم در زمان و عمق مناسب و به روش مطلوب صورت نپذیرد ، شرایط نامساعدی برای جوانه زنی بذر و رویش گیاهچه فراهم می آورد.
روشهای شخم :
شخم اراضی می‌بایست به نحوی انجام شود که هیچ قطعه شخم نخورده باقی نماند، تراکم خاک به حداقل برسد ، تسطیح زمین به هم نخورد و در وقت به اندازه کافی صرفه جویی شود. در اراضی بزرگ با توجه به شکل هندسی قطعات ممکن است یکی از روشهای زیر بکار رود:
الف – شخم کناری ( ازهم ) :
این روش برای مواردی که عرض زمین زیاد نبوده و تقسیم بندی ان ضرورت نداشته باشد، مناسب است. در مزارعی که شکل نامنظم یا دایره ای دارند، عملیات شخم ممکن است از یک طرف مزرعه شروع و رفته رفته به سمت مرکز زمین ادامه یابد. در این روش ابتدا سمت راست زمین را شخم می زنند و پس از رسیدن به انتهای زمین، به سمت دیگر رفته و شخم می زنند. این روش شخم بویژه در اراضی که کنارهای مرتفع تری نسبت به مرکز دارند یا در یک طرف بلندتر هستند، مناسب می باشد، زیرا خاک مزرعه از کنار به سمت گودی یا مرکز هدایت شده و کم کم زمین، مسطح خواهد شد. چون در این روش خاک شخم خورده به طرفین زمین و به سمت مخالف هم ریخته می شود، شخم را از هم یا جوی درست کن نیز گویند.
ب – شخم میانی ( برهم) :
این روش شخم، عکس شخم کناری است. یعنی اجرای شخم از مرکز زمین آغاز و با حرکات رفت و برگشتی به طرفین و بیرون مزرعه ادامه می یابد. این روش شخم بویژه در اراضی که در وسط سطح بلندتر یا برآمدگی بیشتری نسبت به کناره های زمین وجود دارد، مناسب می باشد و موجب خواهد شد مزرعه ترجیحاً مسطح گردد. در این روش شخم، زمین را به قطعات مستطیل شکلی با طول زیاد تقسیم می کنند تا دفعات و مسافت دیر زدن در زمین کاهش یابد. خاک شیار اول و شیار دوم در بخش مرکزی زمین بر روی هم ریخته شده در وسط باقی خواهد ماند که بر این اساس آن را شخم پشته درست کن نیز می نامند.
ج – شخم پیرامونی یا مرکزی :
این روش شخم در مزارعی که نسبتاً صاف و یا شکل منظمی دارند ، قابل اجراست . نخست زمین را مطابق روشهای دیگر در طول یا عرض قطعه زمین اصلی به قطعات کوچکتر فرضی تقسیم می کنیم. سپس قسمت میانی ( شخم زدن از وسط ) و یا از قسمت خارجی ( شخم زدن از کنار مزرعه ) شخم زدن به طور پیرامونی آغاز می شود تا قطعه زمین مورد نظر به اتمام برسد و بعد به همین طریق به شخم سایر قطعات پرداخته می شود . در این روش شخم جوی و پشته تشکیل نمی شود از هدر رفتن رطوبت خاک جلوگیری شده بنابراین روش مناسبی برای شخم مناطق خشک و نیمه خشک محسوب می شود.
شخم پیوسته :
شخم به کمک ادوات بزرگ خاک ورزی یا در اراضی وسیع می تواند به صورت پیوسته صورت گیرد. در این روش زمین بزرگ را به قطعات متناسب با عرض کار گاوآهن و تعداد واحدهای خیش تقسیم بندی می کنند . در شخم پیوسته ، چنانچه تقسیم بندی قطعات به دقت صورت گیرد ، وقت تلف شده ای برای دور زدن های تراکتور بوجود نمی آید . ضمناً تعداد جوی و پشته های ایجاد شده در این روش کم و در نتیجه عمل برگردان خاک خیلی محدود خواهد بود .
شخم جوی و پشته :
برای کشت بعضی از محصولات وجینی یا صیفی پس از انجام شخم و تسطیح زمین لازم است که به احداث جوی و پشته اقدام شود. حال چنانچه با گاوآهن یک طرفه بر طبق روش جوی و پشته شخم بزنیم، نیازی به عملیات اضافی نخواهد بود.
د – شخم با گاوآهن دو طرفه :
در این روش شخم ، جوی و پشته ایی ایجاد نمی گردد و سطح شخم خورده یکنواخت تر خواهد شد .
پیش نیازهای قبل از شخم
۱- رطوبت مناسب خاک : خاک مزرعه نبایستی خیلی خشک، سخت و یا خیس باشد زیرا اصطکاک و مقاومت زیادی در مقابل ادوات به هنگام اجرای شخم ایجاد کرده و بر میزان عمق شخم نیز تأثیر خواهد داشت . رطوبت مناسب خاک در هنگام اجرای شخم بایستی در حد ظرفیت زراعی خاک باشد و خاک مزرعه نباید به چرخهای تراکتور و یا سایر ادوات بچسبد که اصطلاحاً گویند زمین باید گاورو باشد.
۲- عاری بودن مزرعه از مواد زاید : موادی نظیر کلوخ سخت ، سنگ و بقایای گیاهی زیاد ، حرکت گاوآهن را کند نموده و ممکن است باعث شکستن تیغه خیش یا برخی قسمتهای دیگر شود .
۳- امکانات تکنیکی مناسب : برای شخم یک مزرعه تمیز و مسطح با رطوبت مناسب ممکن است گاوآهن ایرانی و یا گاوآهن برگرداندار اروپایی بکار رود . در مواقعی که رطوبت خاک در حد ظرفیت زراعی بوده و هر گونه به هم زدن خاک باعث اتلاف رطوبت گردد بهتر است از ادوات بدون برگردان خاک استفاده شود یا در مزرعه ای که علف های هرز و بقایای گیاهی پوشیده شده بهتر است از گاوآهن بشقابی برای شخم زدن کمک گرفته شود .
۴- شرایط آب و هوایی مناسب
۵- شکل و اندازه مناسب مزرعه : مزارع بسیار بزرگ و یا کوچک مشکلاتی را در اجرای شخم یکنواخت بوجود می آورند و آماده سازی آن ها مستلزم صرف وقت و انرژی زیادی است. در حد امکان بایستی ابعاد هندسی منظمی داشته باشد . زیرا در اراضی با شکل نامنظم دور زدنهای زیاد تراکتور موجب بالا رفتن هزینه شخم و عملیات آماده سازی زمین می گردد .
عمق شخم
عمق خاکی که گاو آهن زیرورو می کند از نظر زراعت بسیار مهم است و بسته به جنس زمین ، قطر خاک زراعی و نیاز محصول در یکی از چهار گروه زیر قرار می‌گیرد :
شخم سطحی ( ۱۵ تا ۲۰ سانتیمتر) : فقط قسمتی از سطح را شخم می زنند و معمولاً برای از بین بردن علف های هرز که ریشه های سطحی دارند و زیر خاک کردن کودهای شیمیایی استفاده می شود. از دیسک و هرس برای این شخم استفاده و این شخم را به هنگام عمل کاشت ( غلات ) نیز می زنند .
•متوسط (۲۰ تا ۲۵ سانتیمتر) : فقط دو سوم سطح الارض را شامل شده و مکمل شخم عمیق است و برای زیر خاک کردن کودهای آلی استفاده می شود. در بهار نیز این شخم قابل اجرا می باشد.
•عمیق (۲۵ تا ۳۰ سانتیمتر) : در شخم عمیق فقط سطح الارض برای ذخیره و تنظیم رطوبت شخم زده می شود. این شخم نیز عمدتاً در پاییز زده می شود.
•خیلی عمیق (بیشتر از ۳۰ سانتیمتر) : هم سطح الارض و هم تحت الارض را شامل می شود. این شخم هر ۴-۲ سال یکبار بر حسب نیاز انجام می شود . عمدتاً برای ذخیره کردن رطوبت خاک و برای گیاهانی که ریشه بلند دارند و برای از بین بردن علف های هرز از این نوع شخم استفاده می شود. در این روش شش ماه قبل از کشت در فصل پاییز، شخم عمیق زده می شود تا در طول زمستان آب کافی در زمین ذخیره و خاک نشست کند و در بهار آماده کشت گردد. در شخمهای خیلی عمیق، خاک زودتر گرم و گاورو می گردد.
مرجع : خواجه پور، م. ر. اصول و مبانی زراعت. ۱۳۹۳٫ مرکز انتشارات جهاد دانشگاهی واحد صنعتی اصفهان
گرد آورنده : سپیده مدنی – کارشناس ارشد بیماری شناسی از گروه کشاورزی اف اس پی مارکت
اشتراک در تلگرام
اشتراک در واتس اَپ
